Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, ngập úng đô thị trở thành thách thức nghiêm trọng tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Khái niệm thành phố bọt biển ra đời như một giải pháp quy hoạch tiên tiến. Đây không chỉ là xu hướng thiết kế xanh mà còn là lời giải bền vững để nâng cao chất lượng sống và đảm bảo an toàn trước các hiện tượng thời tiết cực đoan. Alluvia City là dự án tiên phong cho mô hình “thành phố bọt biển” bên sông Hồng.

Thành phố bọt biển là gì

Thành phố bọt biển hay còn gọi là (sponge city) – là mô hình đô thị được thiết kế hoạt động tương tự như một miếng bọt biển. Khi mưa xuống, hệ thống hạ tầng có khả năng hấp thụ, lưu trữ và lọc nước, sau đó giải phóng hoặc tái sử dụng khi cần thiết.

Khác với hệ thống thoát nước truyền thống vốn tập trung vào việc “thoát nhanh”, thành phố bọt biển nhấn mạnh sự chậm lại: cho nước thấm xuống đất, tích trữ tại chỗ rồi phân bổ dần. Các giải pháp thường thấy gồm:

• Hạ tầng xanh: công viên, vườn cây, mái xanh, tường xanh.
• Bề mặt thấm nước: vỉa hè, quảng trường, bãi đỗ xe bằng vật liệu thấm.
• Hệ thống nước mặt: hồ điều hòa, ao sinh học, kênh rạch nhân tạo.
• Giải pháp phân tán: bể chứa nước mưa tại hộ gia đình, rãnh cây, bioswale.

Tất cả được tích hợp hài hòa nhằm vừa kiểm soát ngập, vừa cải thiện cảnh quan và hệ sinh thái đô thị.

Ưu điểm của mô hình thành phố bọt biển

Giảm ngập lụt và quản lý nước mưa: Ưu điểm lớn nhất là khả năng giảm dòng chảy bề mặt, hạn chế tình trạng nước dồn xuống hạ lưu gây ngập úng. Nhờ phân tán và giữ lại tại chỗ, nước mưa được kiểm soát tốt hơn, nhất là trong các trận mưa vừa và lớn.

Cải thiện môi trường và hệ sinh thái: Khi nước mưa được lọc qua thảm thực vật và lớp đất, các chất ô nhiễm giảm đáng kể trước khi thấm xuống tầng ngầm hoặc chảy ra sông hồ. Hệ thống cây xanh, mặt nước cũng tạo môi trường sống cho động – thực vật, thúc đẩy đa dạng sinh học.

Ứng phó biến đổi khí hậu: Các đô thị bọt biển giúp giảm thiểu thiệt hại do mưa lớn bất thường, đồng thời giảm hiệu ứng đảo nhiệt đô thị nhờ diện tích xanh và mặt nước. Đây là giải pháp quan trọng để thích ứng với khí hậu ngày càng khó lường.

Nâng cao chất lượng sống: Công viên, hồ nước, đường phố cây xanh không chỉ có chức năng kỹ thuật mà còn là không gian sinh hoạt cộng đồng. Người dân được hưởng lợi từ môi trường mát mẻ, cảnh quan đẹp, đồng thời tiết kiệm nước nhờ tái sử dụng nước mưa cho tưới tiêu hoặc vệ sinh.

Hạn chế và thách thức khi áp dụng mô hình thành phố bọt biển

Dù mang nhiều lợi ích, thành phố bọt biển cũng gặp không ít thách thức:

• Giới hạn thiết kế: trong các trận mưa cực đoan vượt mức dự tính, hệ thống có thể bị quá tải.
• Chi phí đầu tư: xây dựng và bảo trì đòi hỏi nguồn vốn lớn, đặc biệt khi áp dụng trên diện rộng.
• Quản lý vận hành: cần sự phối hợp đa ngành và duy trì thường xuyên, tránh tình trạng công trình xuống cấp.
• Khung pháp lý và nhận thức: nhiều nơi chưa có quy chuẩn đồng bộ, trong khi cộng đồng và quản lý đô thị chưa nhận thức đầy đủ về lợi ích lâu dài.

Xem thêm: PLA Studio – Công ty thiết kế kiến tạo dấu ấn cảnh quan đẳng cấp tại Alluvia City

Xu hướng thiết kế thành phố bọt biển trên thế giới

Một trong những xu hướng quan trọng trong thiết kế thành phố bọt biển là phát triển hạ tầng xanh và xanh – lam. Đây là sự kết hợp hài hòa giữa cây xanh và mặt nước, chẳng hạn như mái xanh, tường cây, hồ điều hòa hay các kênh rạch nhân tạo. Cách tiếp cận này không chỉ giúp quản lý nước mưa hiệu quả mà còn tạo cảnh quan sinh thái, nâng cao chất lượng sống đô thị.

Song song với đó, nhiều quốc gia áp dụng giải pháp phân tán tại nguồn thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào hệ thống cống thoát nước tập trung. Các công trình nhỏ như vườn mưa, thùng chứa nước mưa tại hộ gia đình hay vỉa hè thấm nước được triển khai ngay trong khu dân cư. Cách làm này giúp giảm áp lực cho hạ tầng thoát nước tổng thể, đồng thời tận dụng nguồn nước tại chỗ.

Một xu hướng khác là thiết kế linh hoạt, thích ứng khí hậu. Các thành phố bọt biển hiện đại thường được tính toán với dung tích chứa có thể điều chỉnh hoặc mở rộng tùy theo kịch bản thời tiết cực đoan. Điều này đặc biệt quan trọng tại những quốc gia chịu tác động nặng nề của biến đổi khí hậu như Trung Quốc, Hà Lan hay Singapore.

Ngoài ra, việc tích hợp công nghệ và dữ liệu ngày càng trở nên phổ biến. Các công cụ như GIS, cảm biến mưa hay mô hình thủy văn giúp dự đoán dòng chảy, theo dõi hiệu quả công trình và đưa ra cảnh báo sớm. Nhờ vậy, việc quản lý đô thị trở nên thông minh hơn, tiết kiệm chi phí nhưng vẫn đảm bảo hiệu quả.

Mô hình thành phố bọt biển tại Alluvia City

Nhiều thành phố ven sông trên thế giới đã lựa chọn cách tiếp cận mềm dẻo, “thuận theo tự nhiên” thay vì dựng lên những bức tường bê tông cứng nhắc để chống lại dòng nước. Từ những nghiên cứu đầu tiên tại Đức, mô hình thành phố bọt biển nhanh chóng được phát triển và ứng dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia châu Á như Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc. Nguyên lý cốt lõi của mô hình này là cho phép đô thị hấp thụ, lưu giữ rồi trả lại nguồn nước mưa, thay vì tìm cách đẩy đi thật nhanh.

Tại Alluvia City, tư duy quy hoạch này được ứng dụng một cách rõ nét. Thay cho các công trình kè bê tông, dự án áp dụng giải pháp kè mềm với bờ thoải phủ cỏ, cây bụi và thủy sinh. Nhờ vậy, khi có mưa lớn, nước được thấm dần xuống đất thay vì dồn ứ trên bề mặt cứng. Theo bà Ánh – đại diện tư vấn quy hoạch, kè mềm không chỉ giảm tải cho hệ thống thoát nước, mà còn duy trì cảnh quan tự nhiên, hạn chế xói mòn và tạo nên sự hài hòa giữa con người với mặt nước.

Điểm đặc biệt là kè mềm cho phép cư dân tiếp cận dòng sông thay vì bị ngăn cách như ở nhiều đô thị Việt Nam hiện nay. Đây cũng chính là giải pháp đã thành công tại công viên Bishan (Singapore) hay khu ven sông Hoàng Phố (Thượng Hải), nơi đường dạo và bậc thang được thiết kế để “chịu ngập” trong thời gian ngắn khi triều lên, sau đó trở lại khô ráo. Không chỉ an toàn về mặt kỹ thuật, những không gian này còn góp phần định hình bản sắc cảnh quan đô thị.

Ngoài hệ thống kè mềm, Alluvia City còn phát triển công viên bán ngập phân bố tại nhiều khu vực. Trong điều kiện bình thường, đây là nơi sinh hoạt và vui chơi của cư dân; nhưng khi mưa lớn, chúng lập tức đóng vai trò hồ chứa tạm, điều tiết dòng chảy trước khi dẫn vào hệ thống tiêu thoát chung. Đây là một bước đi quan trọng trong việc hiện thực hóa mô hình thành phố bọt biển tại Việt Nam.

Lợi thế nằm bên sông Hồng và được bảo vệ bởi hệ thống đê bối tự nhiên giúp Alluvia City có nền tảng an toàn. Bên cạnh đó, dự án còn được thiết kế với hệ thống hồ trữ nước quy mô lớn và mạng lưới tiêu thoát tự chảy ra sông, kết hợp giải pháp hỗ trợ cơ giới khi cần thiết. Nhờ vậy, nước mưa được rút đi trong thời gian ngắn, giảm đáng kể tình trạng ngập úng thường thấy ở các khu vực nội đô, đồng thời vẫn bảo đảm an toàn trước những đợt lũ có tần suất thấp nhưng tiềm ẩn rủi ro.

Xem thêm: Đơn vị quản lý vận hành Savills – Bảo chứng nâng tầm giá trị bất động sản Alluvia City